Een nieuwe samenleving maken we zelf

In de onzekerheid van de coronacrisis is er één ding zeker: we moeten ons aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Dat is lastig, maar het biedt kansen om op de lange termijn sterker uit deze crisis te komen, betogen Farid Tabarki en Rindert de Groot van Studio Zeitgeist.

Studio Zeitgeist houdt zich op Marineterrein Amsterdam bezig met het onderzoeken van de transitie van een industriële naar een ‘vloeibare’ samenleving; een samenleving waarin niets vaststaat en alles kan veranderen. De coronacrisis toont aan hoe dat werkt. Ineens vallen zekerheden weg en moeten we ons razendsnel aanpassen. Hoe gaan we hier als samenleving mee om en, nog belangrijker, wat leren we ervan?

Nieuwe balans
‘Na elke crisis ontstaat er een nieuwe balans’, zegt Farid. ‘We grijpen terug op het oude en vertrouwde, maar hebben door de crisis nieuwe dingen geleerd en nieuwe mogelijkheden ontdekt.’ Rindert vult aan: ‘Het kan even duren, maar op een goed moment is de crisis voorbij en dan is de wereld veranderd. Ik hoop dat we onze nieuwe vaardigheden en ideeën dan vast weten te houden. Dat vergt leiderschap en zeker niet alleen binnen de overheid en organisaties. Mensen kunnen zelf ook persoonlijk leiderschap ontwikkelen in het omgaan met verandering. Dát is veerkracht.’

Farid: ‘We zijn een nieuw tijdperk binnengetreden. Daar hoort een nieuwe tendens bij, een nieuwe manier van werken, leren en leven. Die nieuwe tendensen ontstaan als oude tendensen wegvallen. Moeten we nog wel louter klassikaal lesgeven? Kunnen we meer vanuit huis werken? Na de crisis kunnen we vorm gaan geven aan een nieuwe maatschappij. Hoe we ons nu aanpassen bepaalt voor een groot deel welke nieuwe gewoontes we straks kunnen houden en welke oude we kunnen loslaten.’

Stroomversnelling
Te veel teruggrijpen op het oude zou een gemiste kans zijn, zegt Rindert. ‘We ontdekken nu heel veel nieuwe mogelijkheden om met elkaar te leven en te werken. De digitalisering van werk is door de coronacrisis in een stroomversnelling geraakt. We leren op nieuwe manieren met elkaar overleggen, brainstormen en besluiten nemen. Ondertussen moeten we de balans tussen werk en privé helemaal opnieuw invullen. Dat heeft straks weer grote invloed op de inrichting van onze leefomgeving. Een superinteressante uitdaging!’

‘Je ziet dat in een tijd als deze, als mensen en organisaties onder druk staan, alles vloeibaar wordt’, zegt Farid. ‘Dat geeft ons de mogelijkheid na te denken over nieuwe waarden. Wat vinden we echt belangrijk? In een bedrijf werden waarden als daadkrachtig optreden en snel kunnen beslissen hoog aangeslagen. Mensen met die vaardigheden bereikten sneller de top. Nu blijkt dat kwaliteiten als samenwerking, transparantie en communicatie komen bovendrijven in een samenleving waarin je snel moet kunnen schakelen. Ook hier kunnen we ons nu aan aanpassen om er in de toekomst ons voordeel mee te doen.’ 

Zelfredzaamheid
Volgens Rindert hebben we de afgelopen decennia een samenleving gebouwd waarin we sterk afhankelijk zijn van instituties. ‘Veel mensen kijken in tijden van moeilijkheden naar de overheid. Dat gaat ten koste van onze zelfredzaamheid. Je ziet nu dat mensen elkaar steeds meer gaan helpen. Dat komt van twee kanten: mensen bieden hulp aan en durven het ook te vragen. Toch is er nog meer nodig voor een zelfredzame samenleving. We zullen een nieuwe balans moeten zoeken tussen collectieve en individuele verantwoordelijkheid. Op basis daarvan richten we gezamenlijk de coronabestendige samenleving in. Dat kan geen epidemioloog voor ons doen.’

Circulaire economie
Op grotere schaal voorziet Farid ook een belangrijke verandering. ‘De circulaire economie zal na de crisis een enorme boost krijgen. Nu de toevoer van goederen uit andere delen van de wereld stokt, zien we hoe dom het is om grondstoffen lineair te verbruiken. We moeten naar een economie waarbinnen producten lokaal gerecycled en hergebruikt kunnen worden om als samenleving minder afhankelijk te zijn van de rest van de wereld.’ Dat betekent volgens Farid echter niet dat we als land naar binnen moeten keren. ‘Op grote dossiers, zoals het maken van vaccins, is absoluut Europese samenwerking nodig. Tegelijkertijd blijkt nu het belang van zelfredzaamheid. Ook hier moeten we een nieuwe balans in vinden, en het is nu de tijd om te experimenteren en uit te zoeken hoe we die balans het beste kunnen vormgeven.’

Dit interview kwam tot stand naar aanleiding van een opiniestuk van Rindert en Farid in het Financieele Dagblad.

Tekst: Sjoerd Ponstein